روابطی میان اجزای صورت و اندازه های هر عنصر و رنگ و شکل آن ها در ترکیب با یک‌دیگر وجود دارد که رعایت تناسب این روابط، چهره را خواستنی و زیبا می کند.

در این نوشته به اندازه ها، شکل و روابط قرارگیری دندان ها و لب ها و بخش نمایان دندان ها در حالت عادی و هنگام لب‌خند می‌پردازم و عوامل رنگ و … را به مقاله ای دیگر وا می‌گذارم

بخش‌های نمایان دندان

منظور از دندان های سانترال، دو دندان میانی جلویی هر فک است که دندان های شماره یک نامیده می شوند.

منظور از خط وسط (میدلاین)، خط بین این دو دندان است.

اصولا شماره گذاری دندان ها به ترتیب، شماره دندان ها از هر طرف نسبت به این خط است. به طور مثال: دندان شماره یک بالا سمت چپ، دندان شماره یک بالا سمت راست و …

البته دندان های نمایان به اندازه دهان، عرض لب‌خند، طول دندان‌ها، اندازه لب ها و تنگی آن، و بینش بیمار نسبت به خودش بستگی دارد که در افراد مختلف با هم متفاوت است.

بخش نمایان طول دندان ها نیز در سنین مختلف با هم متفاوت است. در جوان تر ها، تقریبا همه طول دندان های قدامی هنگام خندیدن نمایان است.

وقتی که لب ها در حالت عادی (استراحت) هستند، بخشی از دندان های سانترال فک بالا دیده می شود. معمولا در این حالت، در زنان بخش بیش‌تری از دندان نسبت به مردان نمایان است.

دندان‌های سانترال فک پایین، در مرد های جوان مقدار کمی (حدود یک میلی‌متر) نمایان است و مقدار نمایان بودن این دندان ها در زنان جوان کم‌تر است.

به طور کلی، با افزایش سن، اندام میل به پایین آمدن دارند. با افزایش سن، طول قابل رویت دندان های سانترال بالا کم‌تر و طول قابل رویت دندان‌های سانترال پایین بیش‌تر می شود.

اندازه ها

طول سانترال های بالا را نمی توان به تنهایی از طریق زیبایی برقرار کرد. دندان های قدامی بالا در حالت طبیعی به اندازه حدود یک میلی‌متر جلو تر و پایین تر از دندان‌های قدامی فک پایین قرار دارند و روی آن را اندکی می پوشانند.

دو دندان سانترال بالا نقش مهمی در هدایت این نحوه قرارگیری ایفا می کنند و تغییر آن به تنهایی باعث اختلال در این وضعیت خواهد شد. هم‌چنین این دندان‌ها نقش زیادی در نحوه تلفظ حروف هم دارند.

در حالت عادی و اگر طول این دندان ها صحیح باشد، اگر شخص حرف (ف) را تلفظ کند، لبه های نوک دندان های بالا در مقابل لبه داخلی خط بین قسمت تر و خشک لب پایین قرار می گیرد.

خط وسط لب‌خند

میدلاین در مرکز صورت واقع است و عمود بر خط بین دو مردمک چشم می باشد. این خط، کانون لبخند است. البته تقارن کامل به این شکل به ندرت اتفاق می افتد و می توانیم خط وسط لب‌خند را با ستون بینی یا شیار عمودی قسمت میانی لب بالا مطابقت دهیم.

البته دندان ها در هر سمت میدلاین باید بالانس باشند اما باید توجه داشت که تقارن کامل افقی، یعنی وقتی که همه دندان های قدامی یک شکل و شبیه دندان‌های سانترال باشند، مصنوعی به نظر خواهد رسید.

خط وسط دو دندان سانترال بالا و پایین بر هم منطبق و مطابق با خط وسط صورت است. اما در دندان های کناری سانترال ها، محور طولی تاج در قسمت نوک دندان ها بیش‌تر از قسمتی که به لثه می رسد تحدب و تمایل به خط وسط دارد. به عبارت بهتر، دندان ها خط و مرز‌های قائم هندسی ندارند.

دندان های نیش، دندان های آسیاب کوچک و نیز دندان آسیاب اول، به طور ظریفی متمایل به داخل هستند.

برای همین، دندان‌پزشک زیبایی ترجیح می‌دهد که از نوعی تقارن شعاعی به جای این تقارن افقی استفاده کند. در حقیقت ما بی‌نظمی های بیشتر را ترجیح می دهیم و سعی می کنیم تا دندان‌های سانترال بالا را بلند‌تر بسازیم.

وجود تنوع در نظم و شکل دندان‌ها، ظاهری طبیعی تر و زیبا تر ایجاد می کند. اما باور این نکته لازم است که ممکن است بیمار آماده پذیرش چنین نظامی در دندان‌های خود نباشد و تصورش از دندان‌های زیبا، دندان های راست، یک شکل و سفید و یک دست باشد.

بهتر است دندان‌پزشک پیش از اجرا، این دیدگاه ها را به بیمار منتقل کند. در اصل انگیزه من از نگارش این نوشته نیز همین ترقی دادن بینش زیبایی شناسی مراجعه کننده هاست.

نسبت طلایی

از نمای رو به رو، اندازه دندان ها باید از خط میانی به طرفین کوچک‌تر شود.

اگر با نسبت طلائی یا مستطیل طلائی (حاصل تقسیم دو عدد متوالی سری اعداد فیبوناچی) آشنا باشید، می دانید که این نسبت (٠.۶١٨) در مباحث زیبایی‌شناسی بسیار مورد استفاده است و در دندان‌پزشکی زیبایی نیز نسبت کاهش اندازه دندان های سانترال به طرفین، همین عدد است.

زیبایی، در فرهنگ ها، نسل ها و جنسیت ها متفاوت است و این، دانش علوم انسانی و هنر دندان‌پزشک است که تلفیقی از اصول زیبایی شناسی و سلیقه؛ با نظر و احساس رضایت مراجعه کنند ایجاد می کند.

در دندان پزشکی زیبایی، علاوه بر تکنیک ها و روش هایی که ممکن است با نام یا ابزار برخی از آن ها مثل لمینیت ونیر، بلیچینگ، روکش های تمام چینی، لیزر و … آشنا باشید، عامل «هنرمندی» و تجسم دندان پزشک و آشنایی او به معیار های زیبایی شناختی و بافت چهره و فرم و ترکیب؛ و آگاهی او به علایق و سلایق مراجعه کننده، نقش بسیار مهمی دارد.

وقتی فیلم های سینمایی دهه های گذشته را می بینید، به پیشرفت چشم گیر دندان پزشکی زیبایی در سال های اخیر پی خواهید برد. در فیلم‌های جدید، زیبایی و تناسب دندان ها نیز به عنوان یک عامل تعیین کننده در زیبایی و جذابیت، مورد توجه قرار می گیرد.

اعترافی بکنم که من به عنوان یک دندان پزشک، حسب عادت همیشه به دندان های افراد توجه می کنم و در بسیاری از هنرپیشه ها، روکش بودن دندان های جلو را از پشت تلویزیون تشخیص داده ام! البته هر چه فیلم ها جدید تر باشند و هنر پیشه ها جوان تر، روش هایی غیر از روکش های نسبتا زمخت فلز پرسلن و در دندان های نمایان به کار برده می شود.

در این مقاله به مواردی از «روش» ها و کاربرد های آن ها در شرایط مختلف می پردازم.

لمینیت ونیر

لمینیت روشی است که با اندکی تراش روی دندان، یک لایه نازک چینی (یا کامپوزیت) بر روی دندان می چسبانند و عیوب تقارنی و اندازه و شکستگی و پریدگی گوشه های دندان را اصلاح می کنند.

در برخی موارد برای اصلاح لب پریدگی، شکستگی، اصلاح عقب بودن چند دندان نمایان و اصلاح عیوب تقارن دندان ها، به ویژه در دندان های بالا می توان از لمینیت استفاده کرد.

درمان با لمینیت اگر به درستی انجام شود می تواند چندین سال دوام آورد.

یک مزیت لمینیت، مدت کوتاه درمان و مزیت دیگر آن سهولت تعویض آن است. مزیت دیگر این روش نسبت به سایر انواع روکش، تراش کمتر دندان و ایجاد تغییر و دستکاری کمتر در بافت دندان است. علاوه بر آن، روکش های لمینیت، ظاهر زیبا تر و طبیعی تری دارند.

در این روش، یک لایه نازک چینی بر روی دندان قرار می گیرد. لمینیت اثر منفی خاصی روی دندان ندارد اما نیاز به مراقبت بیشتری نسبت به دندان معمولی دارد. روکش های لمینیت، نسبت به نیروهای کششی ضعیف هستند و با گاز زدن و کشیدن چیز های سفت، ممکن است کنده یا شکسته شوند. البته در این موارد می توان با تعویض لمینیت، ایراد را بر طرف کرد.

روش مناسب دیگر،‌ استفاده از مواد همرنگ دندان (کامپوزیت) و بازسازی دندان با این ماده است.

کامپوزیت ها (مواد همرنگ دندان) از زمان پیدایش تا کنون بهبودهای بسیاری یافته اند و نسل ها و سری های جدید آنها اشکالات نسل های پیشین را برطرف کرده اند. با آمدن مواد کامپوزیتی مناسب انجام کارهای زیبایی، این روش گسترش و محبوبیت بسیار زیادی یافت. باز بودن دست دندانپزشک برای اعمال مهارت و هنرمندی در طراحی لبخند زیبا، بی نیاز بودن از قالب گیری و لابراتوار، و نیز امکان انجام درمان زیبایی در یک جلسه و دیدن نتیجه کار و اعمال اصلاحات، از مزایای این روش است.

خود من معمولا در طرح درمان هایم نه تنها در دندان های پیشین فک پایین (به دلیل این که فک پایین فشار بیشتری متحمل می شود) بیشتر این روش را بر می گزینم. بلکه برای دندانهای فک بالا هم این روش را ترجیح می دهم. این روش نیز زیبایی و مقاومت لازم را دارد.

لمینیت به جای ارتودنسی

ارتودنسی، درمانی است که باعث حرکت دندان و قرار گرفتن آن در مکان مناسب می شود. یعنی در دندان هایی که برای رفع نا مرتبی، نیاز به جا به جایی دندان یا پیچیدن آن باشد، انجام ارتودنسی لازم است.

در بسیاری موارد، بیمار از این سنخ نا مرتبی ها رنج نمی برد و مشکل او نا متقارن بودن یا کوچک بودن یکی دو دندان؛ یا فاصله دار بودن برخی دندان ها؛ کوتاه بودن ارتفاع دندان؛ یا شکستگی یا لب پریدگی دندان؛ یا کمی عقب بودن برخی دندان هاست. در این صورت با استفاده از روش هایی مانند لمینیت ونیر یا اصلاح با کامپوزیت یا روش های دیگر، می توان این عیوب را بر طرف کرد.

استفاده از روش روکش لمینیت، در همه موارد نمی تواند جایگزین روش ارتودنسی باشد.

ارتودنسی درمان مترقی و مناسبی است که با شناخت از وضعیت قرارگیری دندان ها و محاسبات پیچیده، باعث حرکت دندان و قرار گرفتن آن در مکان مناسب می شود. مشخصه بارز این روش، حفظ دندان و وارد کردن کمترین آسیب و دستکاری بر دندان است. به شکلی که تغییرات مورد نظر نیز به آرامی حاصل می شود و بافت های دیگر صورت نیز با آن تطبیق می یابند.

اما در روش لمینیت، ناگزیر از تراشیدن (هرچند اندک) از مینای سالم دندان، و جایگزین کردن روکش نازک چینی هستیم. در عوض ظرف مدت کوتاهی (یک تا دو هفته) به شکل ظاهری دلخواه دست می یابید.

در ارتودنسی، درمان بر روی دندان های موجود انجام می گیرد و دندان ها در محل صحیح خود قرار می گیرند. یعنی اگر دندانی کوچک یا نازیبا باشد، با ارتودنسی زیبا نمی شود و اندازه آن تغییر نمی کند. اما با روش لمینیت می توانید دندان های خود را به شکل مناسب بازسازی کنید.

در طرف دیگر نیز شرایط شغلی و اجتماعی شخص، ممکن است به طور جدی مانعی برای نصب بند و براکت روی دندان اش باشد. (البته قصد نهادینه کردن این تصورهای نادرست عمومی را ندارم. اما به هر حال واقعیت های عرفی و باور های جامعه برای ما به عنوان قشری که در داخل این جامعه فعالیت می کنند، قابل انکار نیستند.) این شما هستید که باید با توجه به مواردی که در نظر دارید روش مناسب را برگزینید.

در مواردی که تعداد و میزان نا مرتبی دندان های جلو کم و به شکل خاصی است، ممکن است لمینیت به دلایلی بر ارتودنسی ترجیح داده شود.

در صورت وجود فاصله موضعی میان دندان ها (به طور مثال بین دو دندان جلویی در فک بالا یا پایین) در حدود سه چهار میلی متر، ممکن است برای استفاده از لمینیت پرسلن یا کامپوزیت، و یا روکش دندان در دو دندان جلویی، مجبور شویم به خاطر بستن فاصله، دندان های جلو را خیلی بزرگ بسازیم که نا زیبا جلوه خواهد کرد. البته این امر با شبیه سازی پیش از آغاز درمان قابل تجسم خواهد بود. اگر به نظر خیلی بزرگ نیامد، ساده ترین پیشنهاد، استفاده از لمینیت پرسلن، یا لمینیت کامپوزیتی خواهد بود.

اما در صورتی که بزرگ بودن دندان ها آزار دهنده باشد، برای تقسیم فاصله موجود بین تعداد بیشتری از دندان ها، می بایست ابتدا ارتودنسی کنید، سپس اگر باز هم فاصله ای وجود داشت، برای از بین بردن فاصله های یک نواخت و کوتاه تر دندان ها، بسته به مورد چهار یا شش تا از دندان های جلو را لمینیت کنید.

در صورتی که نخواهید ارتودنسی کنید، می توانید با استفاده از ژاکت کراون (نوعی روکش نازک چینی) چهار (یا شش) دندان خود را (از هر فک) روکش کنید که این امر نیاز به تراشیدن بیشتر دندان های سالم شما به خاطر رعایت اندازه و فاصله مناسب دارد. این موضوع، عیب این روش نسبت به اورتودنسی است. به عبارتی، برای تقسیم فضای سه چهار میلی متری، با این روش، از چهار (یا شش) دندان جلوی شما می تراشند و روکش می کنند.

در صورت خیلی کوچک بودن فضای فاصله (در حد نیم میلیمتر)، بستن فاصله (دیاستم) بین دندان ها با استفاده از کامپوزیت نیز امکان پذیر است. توجه کنید که چون مواد کامپوزیتی و روکش های پرسلن و لمینیت ها با استفاده از روش بلیچینگ تغییر رنگ نمی دهند، ضروری است که نخست بقیه دندان ها را به رنگ دلخواه خود دربیاورید و سپس اقدام به بستن دیاستم کنید تا انتخاب رنگ کامپوزیت بر اساس رنگ سایر دندان ها انجام گیرد.

مقایسه لمینیت با انواع دیگر روکش ها

در روش روکش (PFM یا All Ceram) نسبت به روش لمینیت، نیاز به برداشتن قسمت بیشتری از دندان هستیم و از دیدگاه محافظت دندان، روشی که تخریب کمتری در بر داشته باشد، روش بهتری به حساب می آید. در لمینیت، تراش در حد مینای دندان است اما در روکش های فلز پرسلن یا تمام چینی، تراش، عاج دندان را هم درگیر می کند. البته طبیعی است که افرادی که پیش از این به دلیل پوسیدگی، سطح مینا را از دست داده اند، نتوانند از روش لمینیت استفاده کنند و ناگزیر از روکش باشند.

البته برتری و مزیت ها بسته به نظر افراد مختلف، نسبی هستند. ممکن است برای برخی، انجام دادن اندکی تغییرات و آسیب به وضع طبیعی، موضوع ناراحت کننده ای به نظر نرسد. به طور مثال کسانی که (تاتو ابرو) می کنند، ابروهای طبیعی شان را از بین می برند و به جای آن نقش های دلخواه بر صورت خود می نهند. و خب حتما دلیل یا توجیهی برای این اقدام خود دارند.

از طرف دیگر نظر به این که دیواره های دندان عصب کشی شده به دلیل از دست دادن اعصاب و عروق، به مرور خشک و شکننده می شوند، ممکن است روکش کردن آن، جدا از اصلاح رنگ، به عنوان یک درمان پیش گیرانه جهت جلوگیری از شکستن و از بین رفتن دندان مطرح باشد.

در صورت شکستن، تغییر رنگ یا خراب شدن لمینیت، می توان آن را تعویض کرد. اما چون دندان تراش خورده، اگر لمینیت را از روی دندان برداریم، (یا نخواهیم لمینیت خراب شده را تعویض کنیم) هم شکل نازیبایی به خود می گیرد و هم ممکن است دندان حساس شود. به عبارتی، همیشه باید لمینیت روی دندان قرار گیرد.

در پایان اگر به فکر زیبا تر کردن لبخند و دندان های خود هستید، علاوه بر خواندن این نوشته ها، که امیدوارم باعث القای نگرش زیبایی شناسانه با رویکرد محافظت دندان شده باشد؛ توصیه می کنم با یک دندان پزشک زیبایی مشورت کنید و بهترین روش را از او بپرسید. تاکید می کنم طرح درمان برای هر کس، منحصر به او ست.

دکتر یاشیل احدی مقدم

جراح، دندانپزشک